Οι σχέσεις είναι ένα από τα πιο όμορφα αλλά και πιο περίπλοκα κομμάτια της ζωής μας.. Κάποιες είναι υποστηρικτικές και μας κάνουν να νιώθουμε ασφαλείς, ενώ άλλες είναι γεμάτες συγκρούσεις, απογοήτευση και πόνο. Δεν είναι τυχαίο το πώς χτίζονται οι δυσλειτουργικές σχέσεις – πίσω τους κρύβονται επαναλαμβανόμενα μοτίβα που, αν δεν τα αναγνωρίσουμε, μας κρατούν παγιδευμένους. Κατανοώντας αυτά τα μοτίβα, μπορούμε να βγούμε από τον φαύλο κύκλο και να δημιουργήσουμε σχέσεις που μας τρέφουν συναισθηματικά.
Πώς οι δυσλειτουργικές σχέσεις επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία;
Όλοι μας έχουμε βρεθεί σε σχέσεις που μας κάνουν να νιώθουμε παγιδευμένοι ή ανικανοποίητοι. Οι συγκρούσεις, η έλλειψη επικοινωνίας και η συναισθηματική απομάκρυνση δημιουργούν ένα περιβάλλον που μας εξαντλεί. Σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες, τέτοιες σχέσεις αυξάνουν το άγχος, μειώνουν την αυτοεκτίμηση και εντείνουν την αίσθηση μοναξιάς. Δεν είναι περίεργο που πολλοί άνθρωποι νιώθουν παγιδευμένοι, ακόμα κι όταν ξέρουν ότι κάτι δεν πάει καλά.
Η συστημική ματιά στις διαπροσωπικές σχέσεις
Η συστημική προσέγγιση βλέπει τις σχέσεις ως ζωντανά συστήματα, όπου κάθε άτομο επηρεάζει και επηρεάζεται από το άλλο. Αντί να ρίχνει το βάρος μόνο στο άτομο, εξετάζει τη συνολική εικόνα: τα μοτίβα επικοινωνίας, τις δυναμικές και τις οικογενειακές επιρροές που διαμορφώνουν τις αλληλεπιδράσεις μας.
Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει μάθει να αποφεύγει τις δύσκολες συζητήσεις, αυτό μπορεί να δημιουργήσει ένα μοτίβο συναισθηματικής απόστασης. Με τον καιρό, τέτοιες συμπεριφορές εδραιώνονται και γίνονται "ο κανόνας" της σχέσης, ακόμα κι αν κανείς δεν νιώθει πραγματικά ευτυχισμένος.
Συνηθισμένα μοτίβα δυσλειτουργικών σχέσεων
- Ο φόβος της μοναξιάς – Πόσες φορές έχουμε ακούσει τη φράση "καλύτερα έτσι παρά μόνος"; Αυτός ο φόβος μας οδηγεί στο να μένουμε σε σχέσεις που δεν μας ταιριάζουν, μόνο και μόνο για να αποφύγουμε τη μοναξιά.
- Ο φαύλος κύκλος του θύματος και του θύτη – Κάποιες σχέσεις χαρακτηρίζονται από ένα μοτίβο όπου ο ένας σύντροφος αισθάνεται καταπιεσμένος, ενώ ο άλλος ασκεί έλεγχο. Αυτό το μοτίβο μπορεί να δημιουργήσει εξάρτηση και αδυναμία αλλαγής.
- Η επανάληψη των ίδιων λαθών – Πολλοί από εμάς κουβαλάμε τα μοτίβα των σχέσεων που μάθαμε στην παιδική μας ηλικία. Αν μεγαλώσαμε σε ένα περιβάλλον γεμάτο συγκρούσεις, είναι πιθανό να αναπαράγουμε τις ίδιες δυναμικές στις σχέσεις μας χωρίς καν να το συνειδητοποιούμε.
Γιατί είναι τόσο δύσκολο να αλλάξουμε;
Η αλλαγή δεν είναι εύκολη, ειδικά όταν μιλάμε για σχέσεις. Οι άνθρωποι τείνουν να αναπαράγουν όσα γνωρίζουν, ακόμα και αν αυτά δεν τους κάνουν ευτυχισμένους. Επιπλέον, πολλές φορές φοβόμαστε το άγνωστο περισσότερο από το γνωστό, ακόμα κι αν το τελευταίο μας πληγώνει. Ωστόσο, η επίγνωση είναι το πρώτο βήμα για την αλλαγή.
Πώς η συστημική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει;
Η συστημική θεραπεία δεν προσπαθεί απλά να "διορθώσει" ένα άτομο – εστιάζει στη δυναμική της σχέσης και στο πώς μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο. Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία:
- Αναγνωρίζουμε τα μοτίβα που μας κρατούν εγκλωβισμένους και βρίσκουμε νέους τρόπους επικοινωνίας.
- Διδασκόμαστε πώς να ακούμε πραγματικά τον άλλον, αντί να υποθέτουμε ή να αντιδρούμε αμυντικά.
- Δημιουργούμε ένα περιβάλλον όπου μπορούμε να είμαστε αυθεντικοί, χωρίς να φοβόμαστε την απόρριψη.
- Εξερευνούμε νέους ρόλους στη σχέση, ώστε να μην επαναλαμβάνουμε ασυνείδητα παλιά μοτίβα.
- Μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε τις συγκρούσεις με πιο υγιή τρόπο, χωρίς να καταλήγουμε σε τοξικές συμπεριφορές.
Πώς να σπάσεις τον φαύλο κύκλο;
Αν νιώθεις ότι ζεις σε σχέσεις που σε εξαντλεί, ίσως ήρθε η στιγμή να αναρωτηθείς: Τι μπορώ να αλλάξω;
- Αυτογνωσία – Παρατήρησε τις σχέσεις σου. Ποια μοτίβα επαναλαμβάνονται;
- Βελτίωση της επικοινωνίας – Η ουσιαστική επικοινωνία μπορεί να αλλάξει δραματικά τη δυναμική μιας σχέσης. Μίλα ανοιχτά για τα συναισθήματά σου.
- Ζήτα βοήθεια – Μερικές φορές χρειαζόμαστε εξωτερική υποστήριξη για να κάνουμε τις απαραίτητες αλλαγές. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να σε βοηθήσει να δεις τη σχέση σου από νέα σκοπιά και να κάνεις αλλαγές που θα σε οδηγήσουν σε πιο υγιείς αλληλεπιδράσεις.
Όλοι αξίζουμε σχέσεις που μας κάνουν να νιώθουμε ασφαλείς και ευτυχισμένοι. Αν νιώθεις ότι ζεις σε έναν φαύλο κύκλο θυμήσου: η αλλαγή είναι δύσκολη, αλλά όχι αδύνατη. Κάθε μικρό βήμα προς τη συνειδητοποίηση και τη δράση μπορεί να κάνει τη διαφορά.
Βιβλιογραφία
- Bowen, M. (1978). Family Therapy in Clinical Practice. Jason Aronson.
- Haley, J. (1976). Problem-Solving Therapy. Jossey-Bass.
- Minuchin, S. (1974). Families and Family Therapy. Harvard University Press.
- Nichols, M. P. (2020). Family Therapy: Concepts and Methods.
- Watzlawick, P., Beavin, J. H., & Jackson, D. D. (1967). Pragmatics of Human Communication. Norton.
Συντάκτης Κωνσταντίνα Παρθένα Ντίνα
