Της Ελευθερίας Ελβανίδη, ΜSc Kλινική Ψυχολόγος, Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια
Η άφιξη του Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί, για πολλούς, το τέλος της καλοκαιρινής ανάπαυσης και την επανένταξη στη ρουτίνα της καθημερινότητας. Η συναισθηματική εμπειρία αυτής της μετάβασης—μία συγχώνευση χαράς, μελαγχολίας, και άγχους—δεν είναι απλώς υποκειμενική αλλά κατανοητή μέσα από ποικίλες ψυχολογικές θεωρίες και εμπειρικές μελέτες. Αυτή η συναισθηματική αμφιθυμία είναι απολύτως φυσιολογική και η ψυχολογία μάς προσφέρει πολύτιμα εργαλεία για να την κατανοήσουμε — και να τη διαχειριστούμε δημιουργικά.Το παρόν άρθρο διερευνά τόσο τις ψυχολογικές προσεγγίσεις αυτών των συναισθημάτων όσο και πρακτικές παρεμβάσεις για την καλύτερη διαχείρισή τους
Τι μας λέει η ψυχολογία για τη μετάβαση από τις διακοπές στην καθημερινότητα
Επιστρέφοντας από τις καλοκαιρινές διακοπές, συνήθως κυριαρχεί ένα γλυκόπικρο συναίσθημα. Μελέτες σε εργαζομένους (Fritz & Sonnentag, 2006) δείχνουν ότι οι διακοπές μειώνουν το άγχος και βελτιώνουν την ψυχική υγεία, αλλά τα οφέλη αυτά αρχίζουν να φθίνουν μέσα σε 1-2 εβδομάδες μετά την επιστροφή. Το «Σύνδρομο Άγχους μετά τις διακοπές», όπως έχει ονομαστεί δεν αποτελεί κλινική διάγνωση αλλά μια ψυχική κατάσταση που περιγράφει μια γενικευμένη αίσθηση δυσφορίας, πτώση διάθεσης, αίσθηση νοσταλγίας, συμπτώματα κόπωσης, ανησυχίας, άγχους — είναι ένα φυσιολογικό, αλλά παροδικό φαινόμενο. Στον πυρήνα ψυχολογικών θεωριών όπως η Θεωρία της Ηδονικής Προσαρμογής (Hedonic Adaptation) ή αλλιώς «hedonic treadmill», βρίσκεται η ιδέα ότι οι άνθρωποι τείνουν να επανέρχονται σε ένα σταθερό επίπεδο διάθεσης μετά από αλλαγές, είτε αυτές είναι θετικές είτε αρνητικές. Έτσι, παρά τη βελτίωση της διάθεσης κατά τη διάρκεια των διακοπών, η επιστροφή στη ρουτίνα επισπεύδει τη συναισθηματική προσαρμογή και ένα αίσθημα απογοήτευσης ή κενού ότι κάτι όμορφο έχει τελειώσει. Η Θεωρία Βroaden-and-Βuild (Θεωρία της Διεύρυνσης και Δόμησης) της ψυχολόγου Barbara Fredrickson εξηγεί πως τα θετικά συναισθήματα (χαρά, ευγνωμοσύνη, ενδιαφέρον, αισιοδοξία) που αντλούμε από όμορφες στιγμές δεν είναι απλώς ευχάριστες στιγμές, αλλά «επενδύσεις» στην ψυχολογική μας ανθεκτικότητα και διευρύνουν το γνωστικό και συμπεριφορικό μας εύρος — μας επιτρέπουν να βλέπουμε περισσότερες επιλογές, να είμαστε πιο δημιουργικοί και να ανταπεξέλθουμε σε μελλοντικές υποχρεώσεις και προκλήσεις με μεγαλύτερη ευελιξία.
Από μια ψυχαναλυτική σκοπιά, μελετώντας τη σχέση μας με την απουσία και τον αποχωρισμό (Winnicott, 1971), θεωρεί ότι οι διακοπές συχνά λειτουργούν σαν «μεταβατικό αντικείμενο». Προσφέρουν ελευθερία και ξεκούραση, αλλά η επιστροφή θυμίζει στον ψυχισμό την απώλεια αυτής της «κατάστασης ευημερίας» και απαιτεί νέα προσαρμογή στις αλλαγές.
Εφαρμοσμένες στρατηγικές: Από τη θεωρία στη δράση
Η κατανόηση αυτών των θεωριών μας οδηγεί στην ανάγκη για πρακτικές στρατηγικές που θα αμβλύνουν την "πιθανή πτώση" στη διάθεσή μας μετά τις διακοπές, θα ενισχύσουν σταθερά θετικά συναισθήματα και θα βοηθήσουν το νου και το σώμα να προσαρμοστούν.
Εμπειρικές έρευνες υποστηρίζουν ότι μικρές καθημερινές πρακτικές—όπως διατήρηση ημερολογίου, ενεργητική και ενσυνείδητη (mindful) απόλαυση θετικών εμπειριών (ακόμα και το μαγείρεμα ενός νόστιμου φαγητού) και ψυχαγωγία ενισχύουν θετικά τα συναισθήματά μας και εντείνουν την ψυχική μας ανθεκτικότητα. Η ενδυνάμωση του σώματος μέσα από την άθληση είναι αποδεδειγμένη ευρέως ότι ενισχύει θετικά οφέλη στην ψυχολογία και διάθεση. Μελέτες δείχνουν ότι η ένταξη μικρών ευχάριστων δραστηριοτήτων στην καθημερινότητα —π.χ. ένας περίπατος, μια έξοδος με φίλους, μια δημιουργική ασχολία— βοηθά στη διατήρηση της καλής διάθεσης.
Επιπλέον, αντί να προσπαθούμε να αποφύγουμε το στρες ή τη μελαγχολία που μπορεί να συνοδεύει το πέρας των διακοπών, μπορούμε να το διαχειριστούμε μέσω τεχνικών γνωστικής αναδόμησης και mindfulness, διευρύνοντας τους τρόπους που προσεγγίζουμε συναισθηματικά και γνωστικά την επιστροφή στη ρουτίνα και ενδυναμώνοντας την ευελιξία στις αντιδράσεις μας. Για παράδειγμα, αντί να βυθιζόμαστε σε αρνητικές σκέψεις, όπως “θα με πνίξουν οι εκκρεμότητες όταν επιστρέψω”, που μόνο ενισχύουν το άγχος, μπορούμε να το δούμε πιο ρεαλιστικά: “Ξέρω ότι με την επιστροφή θα υπάρχει περισσότερη δουλειά, όμως έχω ξεκουραστεί και με σωστή οργάνωση και θετική διάθεση μπορώ να επανέλθω ομαλά στην καθημερινότητά μου”.
Το μοντέλο mindfulness και οι τεχνικές χαλάρωσης αποτελούνται από σκήσεις αναπνοής ή λίγα λεπτά εστίασης στην παρούσα στιγμή μπορούν να μειώσουν την ένταση του άγχους.
Ένα ακόμη πρακτικό εργαλείο για να μπορέσουμε δημιουργικά να επιστρέψουμε στην καθημερινότητα είναι να θέσουμε SMART στόχους, δηλαδή στόχοι που είναι Συγκεκριμένοι, Μετρήσιμοι, Εφικτοί, Ρεαλιστικοί (σε σχέση με τις προτεραιότητές σας) και με σαφές Χρονικό Πλαίσιο (time-framed). Για παράδειγμα: «Μέχρι την Παρασκευή
θα έχω οργανώσει το πρόγραμμα της εβδομάδας σε τρεις βασικές κατηγορίες: εργασία, προσωπικός χρόνος, ξεκούραση».
Η ψυχολογία μας δείχνει ότι η προσαρμογή μετά από μια περίοδο χαλάρωσης χρειάζεται χρόνο και σταδιακή επανένταξη στη ρουτίνα. Έρευνες για τη διαχείριση άγχους (Sonnentag & Fritz, 2007) υποστηρίζουν ότι μια σταδιακή επιστροφή στην εργασία μετά τις διακοπές μειώνει το στρες και βοηθά στην καλύτερη απόδοση τις επόμενες εβδομάδες. Αντί να πιέσετε τον εαυτό σας να αναπληρώσει ό,τι έχει μείνει σε εκκρεμότητα, προσεγγίστε τισ πρώτες ημέρες σαν φάση μετάβασης. Ουσιαστικά, δίνετε στον εαυτό σας τον χρόνο να «ζεσταθεί» ξανά, όπως ένας αθλητής πριν από έναν αγώνα.
Συμπερασματικά
Η αμφιθυμία που νιώθουμε μετά τις διακοπές δεν είναι αδυναμία αλλά μια αναμενόμενη ψυχολογική αντίδραση στην αλλαγή. Ωστόσο, με την κατανόηση των μηχανισμών πίσω από αυτή την εμπειρία και με την εφαρμογή πρακτικών στρατηγικών, μπορούμε να κάνουμε την επιστροφή στη ρουτίνα πιο ομαλή και δημιουργική. Ο Σεπτέμβριος και η νέα σεζόν μπορούν έτσι να σηματοδοτούν όχι το τέλος της χαλάρωσης, αλλά την αρχή μιας πιο ισορροπημένης καθημερινότητας.
