Το τραυματικό βίωμα της κακοποίησης μέσα σε μια σχέση είναι μια τρομακτική και θλιβερή πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν πολλά άτομα ανεξαρτήτου φύλου, ηλικίας, κοινωνικοοικονομικής τάξης, μορφωτικού επιπέδου ή θρησκείας. Είναι συχνά δύσκολο τόσο για το άτομο που βρίσκεται μέσα σε αυτή όσο και για τους εξωτερικούς παρατηρητές να κατανοήσουν πώς και πότε ξεκινάει μια σχέση να γίνεται κακοποιητική και τους πολύπλοκους λόγους για τους οποίους κάποιος μπορεί να παραμένει σε αυτή.
Οι παράγοντες που συνιστούν και συντηρούν μια τέτοια σχέση ποικίλλουν και βασίζονται σε μια σύνθετη αλληλεπίδραση συναισθηματικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραμέτρων. Για το άτομο που βιώνει κάποια μορφή κακοποίησης εντός μιας συντροφικής σχέσης, η αποχώρηση μπορεί να φαίνεται αδύνατη, λόγω ενός συνδυασμού συναισθημάτων όπως φόβου, άγχους, ενοχών, έλλειψης αυτοεκτίμησης, αγάπης αλλά και κοινωνικών εμποδίων όπως οικονομική εξάρτηση ή κοινωνική πίεση και χειραγώγηση από τον περίγυρο να παραμείνει στη σχέση. Είναι πολύ σημαντική η ενημέρωση και η διερεύνηση αυτών των παραγόντων ώστε το άτομο να κατανοήσει γιατί παραμένει σε μια τέτοια σχέση και τους τρόπους που μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του αλλά και να ζητήσει βοήθεια από το κοινωνικό του περιβάλλον και ειδικούς επαγγελματίες, διότι η αποχώρηση είναι συχνά πιο περίπλοκη απ’ ότι φαίνεται.
Η κακοποίηση δεν είναι πάντα σωματική ή σεξουαλική. Μπορεί να εκδηλωθεί μέσα και σιωπηλά με πολλές μορφές, όπως συναισθηματική, ψυχολογική, λεκτική αλλά και με οικονομική εκμετάλλευση και με παραμέληση. Ο αντίκτυπος σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο των διαφορετικών μορφών κακοποίησης μπορεί να είναι σοβαρός, συχνά αφήνοντας το θύμα να νιώθει ανίσχυρο, απομονωμένο και αβέβαιο για το πώς να ξεφύγει. Σε αντίθεση με τη σωματική ή σεξουαλική βία, αυτές οι μορφές κακοποίησης δεν είναι πάντα ορατές στους άλλους, γεγονός που μπορεί να κάνει πιο δύσκολη την αναγνώριση της κακοποίησης ή την προσφορά βοήθειας.
Χαρακτηριστικά & επιπτώσεις των κακοποιητικών σχέσεων
- Ψυχοσυναισθηματικές και σωματικές επιπτώσεις
Η συναισθηματική και σωματική επιβάρυνση της παραμονής σε μια κακοποιητική σχέση είναι βαθιά. Οι άνθρωποι που ασκούν κακοποίηση σε κάποιον άλλο χρησιμοποιούν συχνά ψυχολογικές τακτικές για να ελέγξουν τα θύματά τους. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει διάφορους χειρισμούς ώστε να κάνει το θύμα να αμφισβητήσει τη δική του πραγματικότητα, την απομόνωση από φίλους και οικογένεια και τη συνεχιζόμενη υποτίμηση. Με την πάροδο του χρόνου, το θύμα μπορεί να χάσει την αίσθηση της αυτοεκτίμησής του και να πιστέψει ότι αξίζει αυτή τη μεταχείριση. Τα θύματα συχνά βιώνουν μακροχρόνιο ψυχολογικό τραύμα, περιλαμβανομένων άγχους, κατάθλιψης, μετατραυματικού στρες (PTSD) και συναισθημάτων αναξιότητας. Η συνεχής ένταση και ο φόβος που συνοδεύουν μια κακοποιητική σχέση μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε σωματικά προβλήματα υγείας, όπως χρόνιο άγχος, διαταραχές ύπνου και ακόμη και κατάχρηση ουσιών.
- Οικονομική Εξάρτηση
Πολλά άτομα σε κακοποιητικές σχέσεις βιώνουν οικονομική εξάρτηση από τον κακοποιητή τους. Είτε επειδή ο κακοποιητής ελέγχει τα πάντα οικονομικά, είτε επειδή το θύμα δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στα δικά του χρήματα, η οικονομική εμπλοκή μπορεί να δημιουργήσει αίσθηση παγίδευσης. Χωρίς πόρους ή υποστήριξη, η αποχώρηση από μια τέτοια σχέση μπορεί να φαίνεται αδύνατη, ειδικά για άτομα που είναι γονείς και νιώθουν ότι δεν μπορούν να υποστηρίξουν τον εαυτό τους ή τα παιδιά τους.
- Έλλειψη υποστήριξης
Η απομόνωση είναι μια κοινή τακτική που χρησιμοποιείται από τους κακοποιητές για να διατηρήσουν τον έλεγχο. Απομονώνοντας το θύμα από φίλους, οικογένεια και άλλες κοινωνικές υποστηρίξεις, ο θύτης ενισχύει την εξάρτηση του θύματος από αυτόν. Χωρίς ένα ισχυρό δίκτυο ατόμων στο οποίο να μπορεί να στραφεί, το θύμα μπορεί να νιώσει απόλυτα μόνο του και χωρίς υποστήριξη, εμβαθύνοντας τον κύκλο της κακοποίησης.
- Πολιτιστικές και Κοινωνικές πιέσεις
Οι πολιτιστικές και κοινωνικές προσδοκίες μπορούν επίσης να παίξουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση των ατόμων σε κακοποιητικές σχέσεις. Σε κάποιους πολιτισμούς, υπάρχει στίγμα γύρω από το διαζύγιο ή το χωρισμό, ειδικά αν υπάρχουν παιδιά στην οικογένεια. Τα θύματα μπορεί να νιώθουν πίεση να παραμείνουν μαζί για χάρη της οικογένειας, των θρησκευτικών πεποιθήσεων ή των κοινωνικών κανόνων, παρά τις τραυματικές επιπτώσεις που υφίστανται.
Παραμένοντας σε μια κακοποιητική σχέση
To θύμα μετά την επανάληψη βίαιων επεισοδίων αισθάνεται πολλά δυσάρεστα συναισθήματα ενώ μπορεί ταυτόχρονα να μην αποκαλύπτει στο στενό συγγενικό και φιλικό περιβάλλον την κατάσταση που ζει. Ο φόβος για περαιτέρω βία είναι ένα σημαντικό εμπόδιο στην αποχώρηση από τη σχεση. Τα θύματα μπορεί να ανησυχούν ότι ο χωρισμός θα κλιμακώσει την κατάσταση, με τον κακοποιητή να προβεί σε ακόμα πιο βίαιες συμπεριφορές. Η ιδέα του να μην μπορούν να προστατεύσουν τον εαυτό τους ή τα αγαπημένα τους πρόσωπα μπορεί να είναι παραλυτική, καθιστώντας δύσκολο το σπάσιμο του κύκλου της κακοποίησης.
Επιπλέον, τα παιδιά που είναι μάρτυρες κακοποίησης ή ενδοοικογενειακής βίας στο σπίτι επηρεάζονται άμεσα και κινδυνεύουν να αναπτύξουν τα δικά τους συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα. Μπορεί να μεγαλώσουν με μια παραμορφωμένη αντίληψη για τις σχέσεις, είτε κανονικοποιώντας την κακοποίηση που έχουν γίνει μάρτυρες, είτε βιώνοντας άμεση βλάβη.
Οι θύτες μπορεί συχνά δείχνουν περιστασιακή μετάνοια, να απολογούνται και να προσπαθούν να επανορθώσουν απέναντι στο θύμα, υποσχόμενοι πως δεν θα το επαναλάβουν δίνοντας υποσχέσεις για αλλαγή ή για τη λήψη βοήθειας ως εργαλεία χειραγώγησης, δημιουργώντας την ελπίδα ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν. Ως αποτέλεσμα το θύμα μπορεί να διατηρεί την πίστη και την ελπίδα ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν. Ο κύκλος της κακοποίησης μπορεί να συνεχιστεί με μικρές περιόδους ηρεμίας, δημιουργώντας μια μπερδεμένη δυναμική που είναι δύσκολο να σπάσει. Συνεπώς, το άτομο που κακοποιείται παγιδεύεται σε ένα φαύλο κύκλο επανάληψης της βίας και επανατραυματισμού.
Μετακίνηση προς την ενδυνάμωση και ελευθερία
Αν και η αποχώρηση από μια κακοποιητική σχέση είναι συχνά εξαιρετικά δύσκολη, είναι εφικτό να “σπάσει κανείς τον κύκλο” και να αρχίσει τη διαδρομή προς την ανάρρωση. Η απόφαση αποχώρησης από μια τέτοια σχέση είναι μοναδική για κάθε άτομο, αλλά υπάρχουν ορισμένα σημαντικά βήματα που μπορούν να βοηθήσουν σε αυτή τη διαδικασία.
1. Αναγνώριση της Κακοποίησης
Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση ότι η σχέση είναι κακοποιητική. Αυτό μπορεί να φαίνεται αυτονόητο αλλά τα θύματα δεν αναγνωρίζουν πάντα την κακοποίηση ή μπορεί να ελαχιστοποιούν την επίδρασή της με διάφορες ψυχικές άμυνες και εκλογικευμένες εξηγήσεις που μπορεί να σκέφτονται προκειμένου να μη τερματίσουν τη σχέση. Η κατανόηση ότι η κακοποίηση δεν είναι ποτέ δικαιολογημένη, ανεξαρτήτως των περιστάσεων, είναι ουσιαστική για το σπάσιμο του κύκλου.
2. Αναζήτηση Υποστήριξης
Η επικοινωνία με αξιόπιστους φίλους, μέλη της οικογένειας ή έναν σύμβουλο μπορεί να προσφέρει ένα απαραίτητο δίκτυο υποστήριξης. Υπάρχουν επίσης γραμμές βοήθειας και οργανισμοί που είναι αφιερωμένοι στη βοήθεια ατόμων σε κακοποιητικές σχέσεις. Η επαφή με άλλους που κατανοούν την κατάσταση μπορεί να προσφέρει επικύρωση, υποστήριξη και καθοδήγηση για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την αποχώρηση.
3. Σχεδιασμός για την ασφάλεια
Η αποχώρηση από μια κακοποιητική σχέση απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό. Τα θύματα πρέπει να διασφαλίσουν ότι έχουν έναν ασφαλή τόπο να πάνε, πρόσβαση σε βασικά έγγραφα (π.χ., ταυτότητα, οικονομικά στοιχεία) και ένα σχέδιο για την εξασφάλιση οικονομικής ανεξαρτησίας. Τα καταφύγια για θύματα ενδοοικογενειακής βίας συχνά προσφέρουν πόρους για να βοηθήσουν τα θύματα σε αυτές τις καταστάσεις.
4. Αναζήτηση Επαγγελματικής Βοήθειας
Η επαγγελματική βοήθεια από θεραπευτές, συμβούλους ή ομάδες υποστήριξης μπορεί να είναι κρίσιμη για την ανάρρωση από το τραύμα της κακοποίησης. Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να ξαναχτίσουν την αυτοεκτίμησή τους, να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους και να αναπτύξουν στρατηγικές για να προχωρήσουν μπροστά. Επαγγελματίες νομικοί μπορεί επίσης να χρειαστούν για να πλοηγηθούν στις πολυπλοκότητες της αποχώρησης από έναν κακοποιητή, ειδικά αν υπάρχουν παιδιά ή κοινά οικονομικά.
Συμπερασματικά η παραμονή σε μια κακοποιητική σχέση δεν είναι επιλογή. Είναι συνέπεια των δυναμικών εξουσίας, της χειραγώγησης και του φόβου που προκαλεί ο θύτης. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα θύματα κακοποίησης δεν είναι αδύναμα και δεν αξίζουν την κακοποίηση που βιώνουν. Η αποχώρηση από μια κακοποιητική σχέση απαιτεί μεγάλη θέληση, σχεδιασμό και υποστήριξη, αλλά είναι εφικτό να σπάσει κάποιος τον κύκλο. Αν εσείς ή κάποιος που γνωρίζετε είναι σε κακοποιητική σχέση, η βοήθεια είναι διαθέσιμη.
Συντάκτης Ελευθερία Ελβανίδη
